Wielgie dzieła Malczewskiego

“Nad tym stawem, na tym ganku, moście i w tym dworze, co wapienna ściana odrzyna się na tle drzew zielonych, spędziłem życie moje od lat trzynastu do siedemnastu. Nic dziwnego, że każda ścieżka, każdy kamyk, każdy kącik jest mi znany i drogi. Różowe szkła dzieciństwa pozostały dla tego miejsca aż po dziś dzień w moich oczach i przez nie tylko patrzę”.

Moje życie

Reprodukcja obrazu Jacka Malczewskiego herbu Tarnawa. Dzieło sztuki z kolekcji prywatnych, 1919 rok. Wspomnienie artysty. W „Luźnych kartkach” napisał: „Dziecinne lata moje spędzałem na wsi u wuja F. Synowie jego byli moimi kolegami w nauce, a dom jego był drugim dla mnie domem rodzinnym. Wspomnienia tych czasów mają dla mnie najwięcej powabu i uroku. Umysł mój karmił się wtedy naturą wsi polskiej i umiał powoli patrząc codziennie, zrozumieć tę okalającą mnie naturę, bo pod jej wrażeniami się urabiał… Godzinami siadywałem w trawie zważonej szronem i słuchałem jesiennych wsi odgłosów — wtedy serce mi rosło, zbierała pierś i płacz czułem w gardle. Mimo woli wtedy modliłem się jak dotąd się modlę i wznosząc okrzyk w górę, wśród szarych obłoków szukałem Pana i Stwórcę, by Mu dziękować za życie i za to co mnie otacza. Godzina taka była mi ekstazą i niebem na ziemi”.

Cykl dziewięciu obrazów „Moje życie” powstał w latach 1914–20. Wszystkie sceny dzieją się przed dworem Karczewskich w Wielgiem. W 1923 namalował tryptyk „Mój pogrzeb” i zamyka on powroty do ziemi radomskiej. Po śmierci matki w 1898 do Radomia i do Wielgiego tęsknił wciąż, ale nie wracał. Janoszanka w „Wielkim Tercjarzu. Moje wspomnienia o Jacku Malczewskim” (Kultura Katolicka, Tom XIII) opisuje: „Jacek Malczewski zawsze tęsknił za wsią. W wierszach jego dusza wyrywała się nie do natury w ogóle, ale do naszej natury. Podróżował wiele; był w Azji z hr. Karolem Lanckorońskim, znał świat i zagranicą przebywał długie lata; ale to było charakterystyczne, że mało wspominał te wyprawy. Apoteozował tylko strony ojczyste, a rozrzewniał się nad Radomskiem. Zawsze marzył, aby tam być jeszcze przed śmiercią. Często mu ktoś obiecywał, że go zawiezie do Radomia. Jak tylko wchodziłam do pokoju wołał: – Wiesz duszo ten poczciwy inżynier zawiezie automobilem starego Malczewskiego do Radomia. Tak się cieszę! Ale nikt go nie zawiózł. Nikt nie dotrzymał obietnicy”.

Jacek Malczewski h. Tarnawa (1854–1929). Studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie (pracownie Władysława Łuszczkiewicza oraz Jana Matejki), następnie w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Paryżu. Artysta niezwykle twórczy, oryginalny, wybitny. Malujący fantastyczne obrazy w najlepszym stylu, w romantycznym duchu lat Młodej Polski przełomu XIX i XX w. Każde dzieło przykuwa oko pełne uwagi, powoduje odczucie mistycyzmu, nostalgię, powagę, momenty przerażenia i jeszcze raz zastanowienia po tak licznych alegoriach. Ujrzymy sztukę Impresjonizmu, Realizmu magicznego w iście akademickim wykonaniu. Wśród obrazów Malczewskiego odnajdziemy i polskie pejzaże (Ziemia Radomska na której się wychował, a w późniejszych latach z okolic Krakowa) i symbolistyczne portrety z powtarzającymi się oryginalnymi elementami wytworzonymi przez artystę. Malarz był bowiem przodującym przedstawicielem Symbolizmu w kraju. Związany z Secesją Wiedeńską, znalazł się w polskiej szkole monachijskiej. Słynne tytuły jego prac to m. in. „Wigilia na Syberii”, „Melancholia”, „Błędne koło”, cykl „Zatruta studnia”. Dzieła Jacka Malczewskiego pełne są poezji (por. Słowacki), baśni ludowych, mitologii, Sybiru następującego po XIX-wiecznych powstaniach narodowych, ale z ciągłą nadzieją Polski Zmartwychwstałej. Założyciel stowarzyszenia „Sztuka”, należał do Stowarzyszenia Artystów Polskich. Został profesorem ASP w Krakowie. Mawiał: „Malujcie tak, aby Polska zmartwychwstała”. Jacek Malczewski zmarł 8 października 1929. Przyodziany w habit III Zakonu franciszkańskiego (tercjarzy św. Franciszka), pochowany na Skałce w Krakowie wśród grobów zasłużonych Polaków obok Adama Asnyka, Henryka Siemiradzkiego, Stanisława Wyspiańskiego. Patron muzeum radomskiego.