Malarstwo Szymona Czechowicza, ok. 1750 rok. Dzieło sztuki ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Reprodukcja graficzna Donum Artis w szerokim wyborze oprawy.

Święty Jan Nepomucen (ok. 1350-1393), kapłan i męczennik. Kult Jana z Pomuku (obecnie Nepomuk koło Pragi) jest mocno widoczny na Dolnym Śląsku. Pomniki-nepomuki często ujrzymy nad rzekami, co bezpośrednio związane jest z jego śmiercią poczynioną z ręki antyklerykalnego króla Wacława IV Luksemburczyka. Figura św. Jana Nepomucena stoi więc na Moście Karola IV nad Wełtawą w Pradze, miejscu zbrodni popełnionej na cierpiącym kapłanie.

Szymon Czechowicz. Celujący malarz historyczny, przedmiotów prawie wyłącznie religijnych. Geniusz Baroku. Przyszedł na świat w Krakowie d. 22 sierpnia 1689 r. z rodziców szlachetnego rodu ale ubogich Jana i Kunegundy Czechowiczów. W dziecinnym wieku osierocony, znalazł opiekę w Franciszku Maksymilianie Ossolińskim podskarbim nadw. kor., i jego staraniem otrzy­mał pierwiastkowe wychowanie. Wkrótce odkryła się w młodzieńcu szczególna skłonność do malarstwa; lecz pod tę porę nie było w Polsce łatwości sposobienia się w sztu­kach, a do wyjazdu za granicę nie posiadał wcale zasobu. Atoli i w tem znalazł pomoc u dobroczyńcy swego, którego kosztem do Włoch wyprawiony został. Zawdzięczając tę doznaną opiekę, pisał się później na niektórych obrazach „Simon Czechowicz Pol. Pont. Ossol. Pictor Romae”.
W Rzymie jako w siedlisku wzorów i mistrzów, oddał się Czechowicz z całym zapałem nauce zamiłowanej sztuki. Sławny ówczesny malarz Karol Maratti przyjaźnią go swoją zaszczycał, a będąc początkowej jego nauki przewodni­kiem, wprowadził go na tę udoskonalenia drogę, po której następnie do wysokiej chwały doszedł. Własnem uczuciem kierowany, potrafił wpatrywaniem się w arcydzieła sztuki, zgłębić onej tajniki, nabyć czyste pojęcie pięknego, i wy­kształcić smak w sposób który się w dalszych jego tworach tak zaletnie odznacza. Wkrótce zdołał dać dowody niepo­spolitej zdatności i biegłości, a płody jego pędzla przez akademię Ś. Łukasza kilkakrotnie nagrodami uwieńczone zostały. Lat 30 przemieszkiwał w Rzymie ciągle pracując, ciągle się doskonaląc. Natężona usilność w pracy, przy kli­macie gorącym włoskim, tak zwątliły zdrowie jego, iż mu lekarze powrót do ojczyzny doradzili. Rzym więc i Włochy nie bez żalu porzucić musiał.
Za powrotem do Polski, udał się naprzód do rodzinnego miasta Krakowa; lecz nie długo tu zabawiwszy, przeniósł się do Warszawy. Odtąd w ustronnem życiu sztuce swej zupełnie oddany, nader liczne dzieła wykonywał i do wie­ku podeszłego w pracy nie ustawał. Malował prawie wyłącznie obrazy kościelne i przedmioty treści religijnej. Wy­bór onych odpowiadał wzniosłemu Czechowicza pojmowa­niu sztuki, czystemu wyobrażeniu pięknego, dla których ro­dzaj ten stawał się najwłaściwszym; zgadzał się on i z uczu­ciami malarza, z pobożnością w której był ciągle zatopiony, tak dalece iż dla zupełniejszego jej oddania się bezżenne życie prowadzić postanowił, i w niem trwał aż do zgonu. Piękne obrazy tego znakomitego artysty ozdobiły bardzo wiele kościołów w Polsce, Litwie, Ukrainie, a nawet i w Szląsku; wiele ich było i jest w prywatnych domach po kraju. Zdaje się iż musiał i w Wilnie przebywać, kiedy tam prac jego tyle się znajduje; podejmo­wał zaś ich w tem mieście najwięcej dla kościołów xx. Jezu­itów. Bawił jakiś czas w podhoreckim zamku u Wacława Rzewuskiego hetmana w. kor. kasztelana krakowskiego, pana sztuki piękne wielce miłującego; wiele też obrazów dla niego wykonał, które w podhoreckim zamku dotąd po­ zostają. Około r. 1770 sprowadzony do Połocka przez rektora X. Czerniewicza do kollegium akademickiego jezuickiego, dwa lata tamże blizko zamieszkał i mnogie dzieła zdobiące kościół i kolle­gium wykonał. Na starość został tercyarzem zakonu kapucyńskiego w Warszawie, a dla kościołów kapucyńskich w Koronie wiele pięknych dzieł wykonał. Umarł dnia 21 lipca r. 1775 w późnej starości, licząc 86 rok życia; ciało jego w grobach kościoła kapucyńskiego spoczywa, złożone tamże d. 24 lipca tegoż roku, jak to księga sepultur klasztoru kapu­cyńskiego świadczy.­
Szymon Czechowicz trzyma niezaprzeczenie pierwsze miejsce między malarzami polskimi przeszłych wieków. Twory jego pędzla nacechowane są wielkiem przejęciem się klassycznemi wzorami sztuki. Układ w nich prosty, niewy­muszony, lecz zawsze głęboko pomyślony; zasada jedności ściśle zachowana, wszędzie panuje naturalność i prawda. Rysunek jest poprawny; koloryt nie wrzaskliwy, rozważny, oku przyjemny. Ogólne wrażenie zajmujące, miłe, słodyczą, harmonią i wdziękiem serce przenikające. Obok tylu prze­ważnych zalet, nie jest wszakże Czechowicz bezbłędnym, i zarzucić mu nie raz przychodzi zaniedbanie w draperyach, czasami ciężkich i niezgrabnych. Sztuka krajowa, prócz wzniesienia się w utworach pędzla do stopnia celującego mistrza, zawdzięcza mu inną jeszcze zasługę: bo on pierw­szy z Polaków otworzył u siebie formalną szkołę malar­stwa, nieznaną do tego czasu na naszej ziemi. Zaopatrzyw­szy ją znacznym zbiorem wyborowych rycin, sprowadziwszy nie małym nakładem z Rzymu modele i klassycznych posą­gów odlewy, poświęcał to wszystko bezpłatnie dla uspo­sobienia swych uczniów; a nie przestając na udzielanych naukach, kilku z nich ubogich własnym utrzymywał kosz­tem. Ta to szkoła rozszerzyła zamiłowanie malarstwa, i stała się przykładem późniejszym w tym względzie przez samego króla sterowanym usiłowaniom. – Czechowicz do­żył czasów panowania Stanisława Augusta, pod jego niemal bokiem pracował w Warszawie. Zadziwiąjącą jest rzeczą, iż król sztuk pięknych lubownik i znawca, nie zdawał się oceniać wysoką zdolność malarza. W pośród tylu artystów dla Stanisława Augusta pracujących, nie był używany Czechowicz, nie zaszczycił go ani jeden obstalunek królewski, i ani razu podobno dworskich nie przestąpił progów. Za­ niedbanie to nie inaczej sobie tłumaczyć można, jak ocenie­ niem rodzaju ówczesnego w malarstwie smaku, któremu przedmioty światowe i dziejowe milej przypadały, kiedy Czechowicz same tylko kościelne i religijne odrabiał. – W życiu prywatnem odznaczał się Czechowicz wielkiemi cnotami: bogobojny, prawy, dobry, łagodny, dobroczynny.
Szymon Czechowicz jako troskliwy przestrzegacz natury w utwo­rach swych, zwykł był przy rozpoczęciu jakiego obrazu zrysowywać poprzednio na papierze z natury pojedyncze figury i części ciała, a nawet draperye i różne sprzęty, które następnie w obrazy przenosił. Wiele szkiców jego należących spadkiem do Smuglewiczów, poszły do zbiorów lir. Adama Günthera w Dobrowlanach i hr. Tyzenhauza w Postawach. Opisał je starannie Alex. hr. Przezdziecki w Athenaeum z r. 1842. Szkice te całą genialnością artysty nacechowane, wielkiej są wartości dla krajowej sztuki; zebranie onych i ogłosze­nie sztychem, jak niemniej upowszechnienie sztychem obra­zów samych Czechowicza, byłoby wielce korzystnym nabyt­kiem dla sztuki, a pięknym pomnikiem dla sławy malarza. Niektórzy piszą Czechowicza „Szymonem z Lipnicy”, lecz pochodzenie to rozumieć należy nie jako malarza samego, ale jego świętego patrona. J. R. Fuessli 1779 fol. wspomina go zowiąc zarówno „Cekowitz”, „Cenowiz” i „Lekowitz”, ztąd bajka o malarzu „Szymonie Lekowiczu”, który jest tymże samym S. Czechowiczem.

Za: „Słownik Malarzów Polskich (tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających)” Edwarda Rastawieckiego, Tom I., Warszawa, nakładem autora w Drukarni S. Orgelbranda Księgarza i Typografa, 1850.