Zbiór portretów historycznych

Poczet królów polskich: Anna Jagiellonka (Królowa Polski od 15 grudnia 1575 do 19 sierpnia 1587 – formalnie do 9 września 1596). Reprint słynnego portretu z rysunku Jana Matejki. Historyczny poczet królów – znany z historycznych lekcji, a wizerunki, stroje królewskie i książęce pamiętamy jak nie z książek, to choćby z banknotów. Portrety z albumu wydanego nakładem Maurycego Perlesa, Wiedeń 1893. Źródło: Biblioteka Narodowa (digitalizacja obiektów w ramach projektu Patrimonium).

„Anna Dei gratia Infans Regni Poloniae”

Anna Jagiellonka – córka Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Koronowana na Króla Polski w roku 1575, wielka księżna litewska, księżna Siedmiogrodu. Była ostatnim monarchą z Jagiellonów. W r. 1576 poślubiła Stefana Batorego, dzięki czemu został „iure uxoris” (z prawa żony) królem Polski. Wyjazd Bony, która, folgując obrażonej dumie własnej i egoizmowi, nie wahała się opuścić córek, jeszcze niezaopatrzonych, osierocił zupełnie Annę i Katarzynę. Zygmunt August, złamany śmiercią Barbary, zajęty sprawami publicznemi i żyjący następnie w rozterce z trzecią żoną swoją, niewiele troszczył się o siostry, które, zachodząc w lata, coraz ciężej uczuwały swoje sieroctwo. Stosunki polityczne wreszcie przyniosły królewnom długo oczekiwaną odmianę losu. Z powodu Inflant, o które pomiędzy sąsiedniemi mocarstwami wszczął się spór zawzięty, zgłosiło się nagle kilku pretendentów do ręki Anny i Katarzyny. Pierwszym był Iwan Groźny, pragnący pojąc w małżeństwo Katarzynę, ale pod warunkiem, żę Inflanty dostanie jako wiano, drugim Jan książę finlandzki, syn Gustawa Wazy. Konkurent moskiewski nie mógł liczyć na powodzenie, co do drugiego, król Zygmunt August czynił trudności, niechcąc wydać młodszej siostry przed starszą, Anną. Jan zrozumiał trudne położenie króla i nakłonił brata swego Magnusa, księcia Ostrogocyi do starania się o rękę Anny. Gdy jednak Eryk XIV podejrzywający braci o zdradzieckie przeciw sobie zamiary, zabiegom tym przeszkadzał, rozstrzygnęła sprawę całą zacna królewna Anna, prosząc brata usilnie, aby nie wahał się wydać Katarzyny za księcia finlandzkiego. W ten sposób przyszło do skutku małżeństwo młodszej królewny, które Annie miało przynieść nietylko ciężkie sieroctwo, ale i cały szereg niespodziewanych zmartwień. Przedewszystkiem dotkliwie dało jej się uczuć zupełne prawie opuszczenie, w jakim obecnie zostawała. Wpłynęło na to  nie mało rozterki pomiędzy Zygmuntem Augustem a jego trzecią żoną. Odkąd małżonkowie rozłączyli się z sobą przemieszkiwała Anna zwyczajnie w oddalonej Warszawie, oddana cała pobożnym ćwiczeniom i miłosiernym uczynkom. Wiadomość o uwięzieniu Katarzyny i księcia Jana dotknęła ją do żywego. Przez cztery lata zajmuje się Anna gorliwie losom nieszczęśliwej siostry a kiedy wreszcie w r. 1568 doniesiono jej o uwolnieniu książęcej rodziny, obdarza złotym łańcuchem pożądanego gońca i każe odśpiewać Te Deum laudamus. Wśród tego zgłaszają się rozmaici konkurenci do ręki królewny. Magnus, brat króla duńskiego, biskup ozylijski i Albrecht brandenburski. Ani jeden ani drugi nie mieli powodzenia. Pierwszy jednooki, ubogi i pijanica w dodatku, otrzymał wnet odpowiedź odmowną, na związek z drugim nie chciał zezwolić Zygmunt August. Tak co chwila spotykały Annę zawody a na domiar złego psuł się jej stosunek z bratem, który, oddany dorywczym miłostkom i coraz bardziej zapadający na zdrowiu, siostrę widocznie zaniedbywał. Śmierć Zygmunta Augusta nie polepszyła w niczem położenia królewny. Z obawy przed intrygami posłów austryackich , którzy Annie podsuwali widoki małżeństwa z młodziutkim arcyksięciem Ernestem, stany polskie otoczyły królewnę czujną strażą, kazały jej się przenosić z miejsca na miejsce, przemawiając zarazem przez usta wysłanników swoich w sposób surowy i powadze infantki niemal ubliżający. A jednak urok dynastyi jagiellońskiej był jeszcze tak wielki, że nawet przebiegły Montluc nie wahał się uroczyście starać o rękę Anny dla swojego kandydata Henryka. Jakoż królewna, ujęta tem widocznie, przechyliła się na stronę francuską i wpłynęła niemało na wybór Walezego. Małżeństwo mimo to nie przyszło do skutku a rychła ucieczka Henryka otworzyła królewnie nowe widoki. Tym razem nastąpił zwrot stanowczy w opinii publicznej. Cicha, nabożeństwu oddana i wielkiej powagi nawet u innowierców infantka, stała się nagle celem zabiegów stronnictw. Ajenci cesarscy i partyzanci Habsburgów zgadzali się na to, że arcyksiążę Ernest może wtedy tylko liczyć na zwycięstwo jeżeli ożeni się z Anną. Cesarz zwlekał z ostateczną decyzją w tym względzie a i infantka nie okazywała także wielkiej skłonności do związku z Ernestem, zamyślając sama o koronie. Jakoż nadzieje nie omyliły ją: stronnictwo, przeciwne Habsburgom obwołało Annę dodając jej za męża Stefana Batorego. Dziesięcioletnie panowanie tego króla, tak obfite w doniosłe wypadki dziejowe, jest dla Anny epoką spokoju i wewnętrznego zadowolenia. Nie odgrywa ona roli politycznej, do której była stworzona, nie wpływa na wielkie czyny i pomysły męża, ale w cichości spełnia obowiązki, wskazane tradycyą rodzinną i wzniosłemi popędami zacnego swego serca. Przemieszkując w Warszawie, zwraca na nią szczególniejszą uwagę. Kończy więc rozpoczętą przez Zygmunta Augusta budowę mostu na Wiśle, murując kościół w Ujazdowie a, zjeżdzając do Krakowa pilnuje robót w Kaplicy Zygmuntowskiej na Zamku i ozdabia znacznym kosztem pałac w Łobzowie. Na tych pracach, przeplatanych radosnemi wieściami o przewagach oręża polskiego, to znów smutną bardzo nowiną o śmierci Katarzyny Jagiellonki w r. 1583, upłynęło Annie lat dziesięć aż do śmierci Batorego. Osierocona teraz ponownie, o zdrowiu mocno nadwątlonem, przelała ona całą miłość swoją na dzieci ukochanej przez siebie Katarzyny: Zygmunta i imienniczkę swoją, którą zdrobniale „Janusią” nazywała. To też podczas burzliwego bezkrólewia po śmierci Stefana całem staraniem Anny jest zapewnić koronę ulubionemu siostrzeńcowi. Jakoż zabiegi jej pomyślny uwieńczył skutek: Zygmunt III zasiadł na tronie a siostra jego wesoła i odważna Hanusia stała się nieodstępną prawie towarzyszką ciotki. Osiem lat upłynęło od tej chwili, tak ważnej w życiu królowej, tak doniosłej w dziejach Rzeczypospolitej. Wśród burz, wstrząsających tronem młodego monarchy, spotykamy od czasu do czasu Annę w najbliższem otoczeniu królewskiem, zawsze troskliwą o los siostrzeńca i siostrzenicy, biorącą żywy udział w uroczystościach familijnych. W r. 1593 trzyma ona do chrztu pierwszą córkę Zygmunta III, a w dwa lata później jest matką chrzestną królewicza Władysława. Po tym akcie powraca do Warszawy, aby miasta tego za życia już nie opuścić. Wiek podeszły – miała lat 72 – i dolegliwości ze starością zwyczajnie złączone, dają się królowej uczuć coraz dotkliwiej. Z chrześcijańską rezygnacyą gotuje się ona też do wiecznego z światem rozłączenia; wydaje rozporządzenia pogrzebowe, spisuje testament, przyjmuje Sakramenta św. z rąk X Piotra Skargi i zasypia wreszcie spokojnie w obecności ukochanego swego siostrzeńca dnia 9 września r. 1596.

Żródło: tekst Stanisława Smolki i Augusta Sokołowskiego.

Jan Matejko to zdecydowanie najbardziej znany malarz polskiej historii. W XIX wieku, w czasach jarzma austriacko-prusko-rosyjskiego, przedstawiał na płótnach kawał zagadnień towarzyszących istotnym wydarzeniom mającym miejsce w niemal tysiącletnich dziejach naszego kraju. Nie stronił od unowocześniania swoich arcydzieł poprzez mieszanie wątków, postaci i innych niekonwencjonalnych rozwiązań, które możemy sprawdzić w muzeach, albumach lub wystawić reprodukcje poligraficzne Donum Artis na swoich ścianach i dać się przyjrzeć również innym.
Za słowami Michała Krajskiego z tygodnika Polska Niepodległa: „Można powiedzieć, że malarz ten był kimś więcej niż wielkim artystą – także nauczycielem narodu, który ukazywał momenty świetności i upadku, jakie przeżywała nasza ojczyzna”.