Zbiór portretów historycznych

Poczet królów polskich: Stanisław II August (król Polski 1764–1795). Reprint słynnego portretu z rysunku Jana Matejki. Historyczny poczet królów – znany z historycznych lekcji, a wizerunki, stroje królewskie i książęce pamiętamy jak nie z książek, to choćby z banknotów. Portrety z albumu wydanego nakładem Maurycego Perlesa, Wiedeń 1893. Źródło: Biblioteka Narodowa (digitalizacja obiektów w ramach projektu Patrimonium).

„Z Bożej łaski i woli narodu król polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podolski, podlaski, inflancki, smoleński, siewierski i czernihowski etc.”

Stanisław Antoni Poniatowski herbu Ciołek – król Polski w latach 1764–1795, ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów. I-szy rozbiór Polski 1773. Konstytucja 3-go Maja 1791. II-gi rozbiór 1793. III-ci 1795. Ostatni król polski. Za jego to nieszczęśliwego panowania trzechkrotny rozbiór zniszczył państwo i naród polski pogrążył w długą noc nieszczęść, ucisku, niewoli. Przemożnej sile trzech rozbiorców nawet silniejsze niż Polska państwo nie zdołałoby się zapewne oprzeć. Król nie mógł Polski ocalić, mógł ją jednak poświęceniem własnej osoby, potężnym wysiłkiem woli, ofiarą życia i własnego losu, mężnie, po bohatersku ratować. Na to nie zdobył się, do tego nie dorósł Poniatowski. W szczęśliwszych czasach, gdy Polska była bezpieczną i potężną, mógłby być królem bardzo zasłużonym. Niezwykle wykształcony subtelny protektor i znawca sztuki (zwłaszcza włoskiej; był mecenasem słynnego Canaletta), nauki, kultury wnosił w epokę reform i odradzania się narodu wartości cenne i pracę prawdziwie pożyteczną. Ale na rycerską i niezłomną, obronę praw i niepodległości narodu brakło mu hartu, męstwa i siły. Oddany carowej Katarzynie, która nie bez słusznych powodów nazywała go „lalką woskową”, okazał tak wiele niemęskiej słabości woli, braku wytrwałości, poczucia godności własnej i godności całego narodu, takie przywiązanie do władzy i „korony cierniowej”, którą dźwigał, tyle uległości wobec obcych rozkazów i wobec ludzi i wpływów chwili, tyle braku wiary w naród i Polskę, że potomność surowo oceniła tego króla, który królem i wodzem narodu być nie umiał. Cierpiał za winy całego społeczeństwa i własną słabość i błędy własne. Wycierpiał wiele. Umarł na łasce dworu rosyjskiego w Petersburgu zdala od ojczyzny, z której upadkiem imię jego nieszczęśnie się związało.

Na podstawie: Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich w Krakowie.

Z dni tego króla, kochane dziecko!
To zapamiętać ci warto:
Że to za niego właśnie, zdradziecko,
Ojczyznę twoją rozdarto.
I znikła Polska z państw Europy,
W trój rozszarpana niegodnie…
A król pod dumnej carycy stopy,
Złożył koronę swą w Grodnie.

Dawni mocarze, władcy tej ziemi,
Wśród mogilnego śpią chłodu,
Księgi królewskie Bóg zamknął z niemi,
Ale nie księgi narodu.

Bo choć się trony w posadach chwieją,
A berła kruszą, dziecino,
Choć wszystko ginie z czasów koleją:
Ale narody nie giną.

I my snuć będziem wciąż życia wątek,
Który na długo nam starczy;
Tylko szukajmy w skarbcu pamiątek,
Naszej nadziei i tarczy!

(Władysław Bełza)

Jan Matejko to zdecydowanie najbardziej znany malarz polskiej historii. W XIX wieku, w czasach jarzma austriacko-prusko-rosyjskiego, przedstawiał na płótnach kawał zagadnień towarzyszących istotnym wydarzeniom mającym miejsce w niemal tysiącletnich dziejach naszego kraju. Nie stronił od unowocześniania swoich arcydzieł poprzez mieszanie wątków, postaci i innych niekonwencjonalnych rozwiązań, które możemy sprawdzić w muzeach, albumach lub wystawić reprodukcje poligraficzne Donum Artis na swoich ścianach i dać się przyjrzeć również innym.
Za słowami Michała Krajskiego z tygodnika Polska Niepodległa: „Można powiedzieć, że malarz ten był kimś więcej niż wielkim artystą – także nauczycielem narodu, który ukazywał momenty świetności i upadku, jakie przeżywała nasza ojczyzna”.